Scroll verder

Het is belangrijk dat alle studenten, ongeacht hun ondersteuningsbehoefte, gelijke kansen krijgen om tijdens toetsen en examens te laten zien wat ze weten en kunnen. Toegankelijk toetsen en examineren speelt hierbij een cruciale rol. Maar hoe maak je toetsen toegankelijk voor iedereen? En hoe zorg je ervoor dat collega’s en andere betrokkenen dit proces ondersteunen?

Wat is toegankelijk toetsen en examineren?
Toegankelijk toetsen en examineren betekent dat alle studenten de mogelijkheid hebben om hun kennis, vaardigheden en houding te demonstreren, zonder dat de toetsvorm hen onbedoeld benadeelt. Het doel is om studenten zoveel mogelijk te ontlasten van aparte aanvragen voor voorzieningen, zoals extra tijd, een rustige ruimte of voorleessoftware. De nadruk ligt op het aantonen van competenties en beoordelingscriteria, en minder op de manier waarop de toets wordt afgenomen.

Toetsen en examens zijn een belangrijk onderdeel van het onderwijs in mbo-, hogescholen en universiteiten. Ze geven inzicht in wat een student weet, begrijpt en kan, en vormen daarmee een basis voor verdere groei en ontwikkeling. Daarnaast zorgen toetsen en examens ervoor dat de kwaliteit van het onderwijs en het diploma gewaarborgd blijft. Ze geven informatie over hoe goed het onderwijs is en welk niveau afgestudeerden hebben bereikt (Inspectie van het Onderwijs, 2016). Toetsing heeft drie belangrijke functies:

• Leren stimuleren (formatieve functie)

• Beslissingen nemen over de voortgang (summatieve functie)

• Evalueren van het onderwijs

Voor al deze functies is het belangrijk dat toetsen van goede kwaliteit zijn en de kennis en vaardigheden van studenten op de juiste manier meten.

In deze handreiking lees je hoe je draagvlak creëert voor toegankelijk toetsen en examineren. We leggen uit wat toegankelijk toetsen inhoudt en waarom betrokkenheid binnen je organisatie daarbij essentieel is. Ook beschrijven we hoe je met behulp van het DINAMO-model betrokkenheid en samenwerking kunt opbouwen. Daarnaast bieden we praktijkvoorbeelden en praktische tips die je direct kunt toepassen. Tot slot verwijzen we naar bronnen voor verdere informatie.

Of je nu docent, toetsontwikkelaar, beleidsmaker of ondersteuner bent, deze handreiking helpt je om toegankelijkheid op de agenda te zetten en samen te werken aan gelijke kansen voor alle studenten.

Toegankelijk en inclusief onderwijs staat steeds vaker op de agenda bij mbo-, hbo- en wo-instellingen. Ook de aandacht voor toegankelijk toetsen en examineren groeit. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de snelle aanpassingen die tijdens de coronapandemie zijn gedaan en het groeiende aantal leden van het netwerk Toegankelijk Toetsen en Examineren, gefaciliteerd door ECIO. Toch ervaren onderwijsinstellingen knelpunten bij het organiseren van toegankelijk toetsen. Uit bijeenkomsten van het netwerk blijkt dat er soms weinig draagvlak is. Bij toetsing zijn verschillende partijen betrokken, zoals docenten, examencommissies, opleidingscommissies en externe toetsleveranciers. Niet iedereen vindt aanpassingen voor studenten met een ondersteuningsbehoefte nodig en houdt liever vast aan standaardregels.

Dit artikel gaat daarom over het belang van draagvlak voor toegankelijk toetsen. Daarbij wordt het DINAMO-model van Erwin Metselaar (1997) als hulpmiddel gebruikt. Het artikel is opgesteld samen met de leden van het Netwerk Toegankelijk Toetsen en Examineren.

Voor het doorvoeren van veranderingen, zoals bij toegankelijk toetsen, zijn mensen onmisbaar. Verandering ontstaat pas echt als er voldoende draagvlak is. Draagvlak betekent dat mensen bereid zijn mee te werken aan de invoering van iets nieuws (Pater e.a., 2001).

Volgens het DINAMO-model van Metselaar hangt die bereidheid af van drie factoren:

• Attitude van gedrag – Wat levert het mij op?

• Subjectieve normen – Wat vinden anderen hiervan?

• Gedragscontrole – Ben ik in staat om dit gedrag te vertonen?

Metselaar noemt dit ook wel willen, moeten en kunnen. Lees hierover meer in het hoofdstuk 'Het DYNAMO-model voor draagvlak.

Het Netwerk Toegankelijk Toetsen en Examineren, gefaciliteerd door ECIO, is een platform waar kennis en ervaringen over toegankelijke toetsing worden gedeeld. De ruim 203 leden (december 2024) zetten zich in voor meer mogelijkheden bij onderwijsinstellingen, zoals alternatieve toetsvormen en betere ondersteuning voor studenten met een ondersteuningsbehoefte. Het netwerk bestaat uit examencommissieleden, toetsmakers en beleidsmedewerkers uit het mbo, hbo en wo.

"Inclusiviteit is belangrijk voor de HU, en toegankelijk toetsen speelt daarin een grote rol. Het gaat erom dat zoveel mogelijk studenten kunnen aantonen dat ze aan de beoordelingscriteria voldoen. Moet dat altijd via een geschreven verslag, of kan het ook anders?” - Wendy Peeters, expertiseleider toetsing bij het Teaching and Learning Network Hogeschool Utrecht